Deprem Performans Analiz Yapılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Deprem Performans Analizinin Önemi ve Yasal Dayanağı

Türkiye, aktif fay hatları üzerinde yer alması nedeniyle dünyanın deprem riski en yüksek bölgelerinden biridir. Bu nedenle, yapıların depreme karşı güvenliğinin sağlanması hayati öneme sahiptir. Deprem performans analizi, mevcut veya yeni tasarlanan bir yapının belirli bir deprem etkisi altında göstereceği davranışı tahmin etmek, olası hasarları belirlemek ve can güvenliği başta olmak üzere belirlenen performans hedeflerini sağlayıp sağlamadığını değerlendirmek amacıyla yapılan mühendislik çalışmaları bütünüdür.

Türkiye'de bina deprem performans analizleri ve değerlendirmeleri için temel yasal dayanak, 1 Ocak 2019 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY 2018)'dir. Bu yönetmelik, hem yeni yapılacak binaların tasarım esaslarını hem de mevcut binaların değerlendirilmesi ve güçlendirilmesi için gerekli kuralları ve minimum koşulları tanımlar. Özellikle TBDY 2018'in Bölüm 15: Mevcut Bina Sistemlerinin Değerlendirilmesi ve Güçlendirilmesi İçin Özel Kurallar başlığı, deprem performans analizinin nasıl yapılacağına dair detaylı yol haritasını sunar.

Aşağıda, TBDY 2018 ışığında deprem performans analizinin aşamaları ve dikkat edilmesi gereken temel hususlar detaylandırılacaktır:

1. Performans Analizinin Amacı ve Kapsamı

Deprem performans analizinin temel amacı, yönetmelikte tanımlanan deprem yer hareketi düzeyleri altında, binanın yapısal sisteminin ve yapısal olmayan elemanlarının davranışını değerlendirerek, öngörülen performans hedeflerine ulaşıp ulaşmadığını belirlemektir.

• Yeni Binalar İçin: Yeni binaların tasarımında, TBDY 2018'de belirtilen tasarım yaklaşımları (Dayanıma Göre Tasarım - DGT, Şekildeğiştirmeye Göre Değerlendirme ve Tasarım - ŞGDT) kullanılarak hedeflenen performans düzeylerinin sağlandığı gösterilir.

• Mevcut Binalar İçin: Mevcut binalarda ise amaç, binanın mevcut haliyle deprem güvenliğini belirlemek, olası bir depremde görebileceği hasarı tahmin etmek ve gerekirse güçlendirme ihtiyacını ortaya koymaktır. Bu değerlendirme, genellikle kentsel dönüşüm süreçlerinde, binanın kullanım amacının değiştirilmesi durumunda veya deprem sonrası hasar gören binalar için yapılır.

2. Deprem Performans Düzeyleri (TBDY 2018)

TBDY 2018, binalar için dört farklı performans düzeyi tanımlar:

• Kesintisiz Kullanım (KK) Performans Düzeyi: Bu düzeyde, yapısal elemanlarda hasar meydana gelmez veya ihmal edilebilir düzeyde kalır. Yapısal olmayan elemanlar da hasar görmez veya çok az hasar görür. Bina, depremden hemen sonra tam kapasiteyle kullanılmaya devam edebilir. Genellikle hastaneler (özellikle deprem sonrası hemen kullanılması gereken bölümleri), itfaiye binaları, enerji üretim ve dağıtım tesisleri gibi kritik yapılar için hedeflenir.

• Sınırlı Hasar (SH) Performans Düzeyi: Yapısal elemanlarda sınırlı ve onarılabilir düzeyde hasar meydana gelebilir. Yapısal olmayan elemanlar da sınırlı hasar görebilir. Binanın kullanımı deprem sonrası kısa bir süre aksayabilir ancak can güvenliği tehlikeye girmez ve bina kolaylıkla onarılabilir. Okullar, yurtlar, müzeler, diğer kamu binaları için hedeflenebilir.

• Kontrollü Hasar (KH) Performans Düzeyi (Can Güvenliği): Bu düzey, can güvenliğinin sağlanmasını hedefler. Yapısal elemanlarda belirgin ancak onarılabilir düzeyde hasar oluşabilir. Taşıyıcı sistem elemanları önemli ölçüde hasar görse de bina ayakta kalır ve içindekilerin güvenli bir şekilde tahliyesine olanak tanır. Yapısal olmayan elemanlar hasar görebilir. Konutlar ve işyerleri gibi standart binalar için minimum hedeftir. Bu performans düzeyinde bina, deprem sonrası kullanılamaz hale gelebilir ve kapsamlı onarım veya yıkım gerektirebilir.

• Göçmenin Önlenmesi (GÖ) Performans Düzeyi: Bu düzeyde bina, kısmen veya tamamen göçme öncesi duruma gelir. Yapısal elemanlarda çok ağır ve yaygın hasarlar oluşur. Binanın stabilitesi kritik düzeyde azalır ancak ani bir göçme yaşanmaz, içindekilere sınırlı da olsa tahliye imkanı sunar. Bu performans düzeyi, genellikle sadece çok özel ve geçici durumlar için kabul edilebilir ve genel olarak istenmeyen bir durumdur.

Mevcut binaların değerlendirilmesinde temel hedef, genellikle Kontrollü Hasar (KH) performans düzeyinin DD-2 deprem yer hareketi (tasarım depremi, 50 yılda aşılma olasılığı %10 olan deprem) altında sağlanmasıdır. Özel durumlarda (örneğin tarihi eserler, tehlikeli madde içeren tesisler) veya mal sahibinin talebiyle farklı performans hedefleri belirlenebilir.

3. Bilgi Düzeyleri (TBDY 2018, Bölüm 15.2)

Mevcut binaların değerlendirilmesinde kullanılacak verilerin kapsamı ve güvenilirliği, Bilgi Düzeyleri ile tanımlanır. TBDY 2018, bu konuda üç farklı bilgi düzeyi belirler:

• Sınırlı Bilgi Düzeyi:

  • Binanın orijinal mimari ve statik projeleri genellikle mevcut değildir veya güvenilirliği düşüktür.

  • Yerinde yapılan incelemeler (rölöve alımı, malzeme numunesi alımı, donatı tespiti) daha sınırlı sayıda tutulur.

  • Malzeme dayanımları ve yapısal özellikler için kullanılan bilgi düzeyi katsayıları (güvenlik faktörleri gibi düşünülebilir) daha ihtiyatlı (düşük) değerler alır. Bu, belirsizlikleri karşılamak içindir.

  • Genellikle standart konutlar gibi Bina Kullanım Sınıfı (BKS) 3 olan ve Bina Yükseklik Sınıfı (BYS) belirli sınırların altında kalan yapılar için uygulanabilir.

• Orta Bilgi Düzeyi:

  • Binanın orijinal projeleri kısmen mevcuttur veya rölövelerle desteklenmiştir.

  • Yerinde yapılan incelemelerin sayısı ve kapsamı Sınırlı Bilgi Düzeyine göre daha fazladır.

  • Bilgi düzeyi katsayıları, Sınırlı Bilgi Düzeyine göre daha yüksektir.

• Kapsamlı Bilgi Düzeyi:

  • Binanın orijinal mimari ve statik projeleri mevcuttur ve güvenilirdir. Yerinde yapılan ölçümlerle projelerin uygunluğu teyit edilir.

  • Yerinde yapılan incelemeler (karot, sıyırma vb.) çok daha detaylı ve fazla sayıda yapılır. Örneğin, her kattan daha fazla sayıda ve farklı elemanlardan numune alınır.

  • Malzeme dayanımları ve yapısal özellikler için kullanılan bilgi düzeyi katsayıları en yüksek değerleri alır (1.0'e yakın).

  • Okullar, hastaneler, kamu binaları gibi BKS=1 ve BKS=2 olan yapılar ile yüksek yapılar (BYS=1,2) için genellikle Kapsamlı Bilgi Düzeyi zorunludur.

Bilgi düzeyi, analiz sonuçlarının güvenilirliğini doğrudan etkiler. Daha yüksek bilgi düzeyi, daha gerçekçi malzeme ve sistem özelliklerinin kullanılmasını sağlar, bu da daha doğru bir performans değerlendirmesi anlamına gelir. Seçilen bilgi düzeyine göre, TBDY 2018 Tablo 15.1'de belirtilen mevcut malzeme dayanımları ve Tablo 15.2'de belirtilen bilgi düzeyi katsayıları kullanılır.

4. Bina Bilgilerinin Toplanması (TBDY 2018, Bölüm 15.2.3 - 15.2.6)

Bu aşama, performans analizinin temelini oluşturan verilerin elde edildiği kritik bir süreçtir.

• Mevcut Projelerin Temini ve İncelenmesi:

  • Varsa binanın mimari, statik, betonarme, tesisat ve zemin etüt raporları temin edilir.

  • Bu projeler, binanın orijinal tasarımını, kullanılan malzemeleri, taşıyıcı sistem detaylarını ve zemin koşullarını anlamak için incelenir.

  • Projelerin mevcut olmaması veya eksik olması durumunda, yerinde yapılacak ölçümlerin (rölöve) önemi artar.

• Yerinde İncelemeler ve Rölöve Alımı:

  • Binanın mevcut geometrik özelliklerinin (kat yükseklikleri, aks açıklıkları, eleman boyutları vb.) hassas bir şekilde ölçülerek rölövesi çıkarılır. Bu, özellikle projeleri olmayan veya projeleri ile mevcut durumu uyuşmayan binalar için zorunludur.

  • Taşıyıcı sistem elemanlarının (kolon, kiriş, perde, döşeme, temel) yerleri, boyutları ve birbirleriyle bağlantı detayları tespit edilir.

  • Yapısal olmayan elemanların (duvarlar, cephe kaplamaları vb.) türü, ağırlığı ve bağlantı detayları incelenir.

  • Binada mevcut hasarlar (çatlaklar, korozyon, oturmalar vb.) varsa, bu hasarların yerleri, boyutları ve olası nedenleri detaylı olarak kaydedilir ve fotoğraflanır.

• Zemin Etüdü (TBDY 2018, Bölüm 15.2.6 ve Bölüm 16):

  • Binanın oturduğu zeminin özelliklerini belirlemek amacıyla kapsamlı bir zemin etüdü yapılır veya mevcut zemin etüt raporu güncellenir.

  • Bu etüt kapsamında sondajlar yapılır, zemin numuneleri alınır, laboratuvar ve arazi deneyleri (SPT, CPT, presiyometre, kayma kutusu vb.) gerçekleştirilir.

  • Zemin profili, tabakaların kalınlıkları ve mühendislik özellikleri (taşıma gücü, oturma karakteristikleri, kayma dalgası hızı Vs30 vb.) belirlenir.

  • Yeraltı suyu seviyesi, zemin büyütmesi, sıvılaşma potansiyeli, şev stabilitesi gibi riskler değerlendirilir.

  • TBDY 2018'e göre Yerel Zemin Sınıfı (ZA, ZB, ZC, ZD, ZE, ZF) belirlenir. Bu sınıf, deprem spektrumunun belirlenmesinde kritik rol oynar.

• Malzeme Özelliklerinin Belirlenmesi (TBDY 2018, Bölüm 15.2.4 ve 15.2.5):

  • Beton Dayanımı:

    • Yapının taşıyıcı sisteminden (özellikle kolon ve perdelerden) karot numuneleri alınır. Alınacak karot sayısı, bilgi düzeyine ve kat sayısına göre TBDY 2018'de belirtilen minimum sayılardan az olamaz (Örneğin, Sınırlı Bilgi Düzeyi için her 400 m²'lik alandan veya her kattan en az 3 adet).

    • Karot numuneleri laboratuvarda basınç testine tabi tutularak mevcut beton dayanımı (fck,mevcut) belirlenir.

    • Gerekirse tahribatsız test yöntemleri (Schmidt çekici, ultrasonik hız ölçümü vb.) de yardımcı olarak kullanılabilir ancak karot alımı esastır.

  • Donatı Çeliği (İnşaat Demiri):

    • Betonarme elemanlardaki (kolon, kiriş, perde) donatıların (boyuna donatı ve etriye/çiroz) çapı, adedi, aralığı, cinsi (nervürlü/düz), akma ve kopma dayanımı ile korozyon durumu tespit edilir.

    • Bu tespit için, taşıyıcı elemanların belirli bölgelerinde beton örtüsü (paspayı) sıyrılarak donatılar açığa çıkarılır. Sıyırma yapılacak eleman sayısı ve yerleri bilgi düzeyine göre belirlenir (Örneğin, Sınırlı Bilgi Düzeyi için her katta en az birer adet olmak üzere kolon ve perdelerin %5'i, her katta birer adet kiriş).

    • Gerekirse donatıdan numune alınarak çekme deneyi yapılır veya donatı tespit cihazları (profometre, röntgen vb.) kullanılır.

    • Donatılarda korozyon varsa, kesit kaybı ve aderans azalması gibi etkiler değerlendirmeye dahil edilir.

  • Diğer Malzemeler: Yığma yapılarda tuğla/taş ve harç dayanımları, çelik yapılarda çelik kalitesi ve profil özellikleri de benzer şekilde belirlenir.

Bu aşamada toplanan tüm veriler, mühendislik yargısı ve TBDY 2018 kuralları çerçevesinde değerlendirilerek analizde kullanılacak "mevcut malzeme dayanımları" ve "bilgi düzeyi katsayıları" belirlenir.

5. Yapısal Modelin Oluşturulması

Toplanan veriler ışığında, binanın deprem davranışını temsil edecek üç boyutlu (3D) bir matematiksel modeli, genellikle sonlu elemanlar tabanlı yapısal analiz programları (örn: SAP2000, ETABS, Sta4CAD, İdeCAD Statik) kullanılarak oluşturulur.

• Geometrik Modelleme: Binanın rölöveye uygun geometrisi, eleman boyutları, kat yükseklikleri, aks açıklıkları hassas bir şekilde modele aktarılır.

• Malzeme Özelliklerinin Tanımlanması: Sahada belirlenen ve bilgi düzeyi katsayıları ile düzenlenen mevcut malzeme dayanımları (betonun elastisite modülü, basınç dayanımı; çeliğin akma ve kopma dayanımı vb.) modele girilir. Doğrusal olmayan analizler için malzemelerin gerilme-şekildeğiştirme eğrileri tanımlanır.

• Elemanların Modellenmesi:

  • Kolon ve Kirişler: Genellikle çubuk (frame) elemanlar olarak modellenir. Uçlarında plastik mafsal tanımlamaları (doğrusal olmayan analizler için) yapılır. Kesit özellikleri (atalet momenti, alan vb.) tanımlanır.

  • Perdeler: Kabuk (shell) veya çubuk elemanlar (eşdeğer kolon yaklaşımı) ile modellenebilir. Davranışlarını doğru yansıtacak şekilde mesh (ağ) yapısı oluşturulur.

  • Döşemeler: Kat diyafram davranışını (rijit, yarı rijit, esnek) doğru temsil edecek şekilde modellenmelidir. Genellikle rijit veya yarı rijit diyafram kabulü yapılır. Döşemelerin kütle ve yük aktarımındaki rolü önemlidir.

  • Temeller ve Zemin Etkileşimi: Temeller (tekil, sürekli, radye) de modellenir. Zemin-yapı etkileşimi (ZYE), özellikle yumuşak zeminlerde ve yüksek yapılarda önemlidir ve TBDY 2018 Bölüm 16.10'a göre dikkate alınabilir (zemin yayları veya daha gelişmiş yöntemlerle). Genellikle temellerin ankastre (sabit) kabul edilmesi daha basit bir yaklaşımdır.

• Kütlelerin Tanımlanması: Her kata etkiyen kütleler (döşeme, duvar, kaplama, hareketli yükler vb.) doğru bir şekilde hesaplanarak kat seviyelerine veya elemanlara dağıtılır. TBDY 2018'e göre hareketli yük katılım katsayısı (n) dikkate alınır.

• Sınır Koşulları: Yapının zeminle birleştiği noktalardaki mesnetlenme koşulları (ankastre, sabit, kayıcı vb.) tanımlanır.

• Yükler:

  • Düşey Yükler (G+Q+nQ): Sabit yükler (G) ve hareketli yükler (Q, hareketli yük katılım katsayısı n ile azaltılarak) modele uygulanır.

  • Deprem Yükleri: TBDY 2018'e göre belirlenen deprem spektrumu veya zaman tanım alanında deprem kayıtları kullanılarak uygulanır.

6. Hesap Yöntemleri (TBDY 2018, Bölüm 15.5)

TBDY 2018, mevcut binaların performans değerlendirmesi için doğrusal ve doğrusal olmayan hesap yöntemlerinin kullanımına izin verir. Yöntem seçimi, binanın özelliklerine (yükseklik, periyot, düzensizlik durumu vb.) ve hedeflenen performans düzeyine göre yapılır.

• Doğrusal Elastik Hesap Yöntemleri (TBDY 2018, Bölüm 15.5.1):

  • Malzemelerin ve geometrinin doğrusal (lineer) davrandığı varsayılır.

  • Deprem yükleri altında oluşan iç kuvvetler (moment, kesme kuvveti, normal kuvvet) ve yerdeğiştirmeler hesaplanır.

  • Elemanların taşıma gücü kapasiteleri ile talep edilen iç kuvvetler karşılaştırılır.

  • Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi: Genellikle daha basit ve düzenli yapılar için kullanılır.

  • Mod Birleştirme Yöntemi: Daha genel bir yöntemdir, yapının titreşim modları dikkate alınarak hesap yapılır.

  • Doğrusal yöntemler, elemanların sünek davranışını ve hasarını doğrudan göstermez. Bu nedenle, "Taşıma Gücü Oranları (R)" ve "İzin Verilen Şekildeğiştirme Oranları" gibi kavramlarla dolaylı bir değerlendirme yapılır. "Güvenlik Tahkiki" esasına dayanır. Talep/Kapasite oranları (r) hesaplanır.

• Doğrusal Olmayan Hesap Yöntemleri (TBDY 2018, Bölüm 15.5.2):

  • Malzemelerin ve geometrinin doğrusal olmayan (nonlineer) davranışı (pekleşme, yumuşama, çatlama, akma vb.) dikkate alınır.

  • Yapının deprem altındaki gerçekçi davranışını, hasar mekanizmalarını ve şekildeğiştirmelerini daha doğru tahmin eder.

  • "Şekildeğiştirmeye Göre Değerlendirme" esasına dayanır. Elemanların ve sistemin yaptığı doğrusal olmayan şekildeğiştirmeler (birim uzama, dönme, ötelenme vb.) hesaplanır ve TBDY 2018'de verilen şekildeğiştirme sınırları ile karşılaştırılır.

  • Doğrusal Olmayan Statik İtme Analizi (Pushover Analysis):

    • Binaya, belirli bir yük profiline göre (genellikle birinci mod veya üniform) yatay yükler adım adım artırılarak uygulanır.

    • Her adımda yapının tepe noktası yerdeğiştirmesi ve taban kesme kuvveti kaydedilerek "kapasite eğrisi" elde edilir.

    • Bu kapasite eğrisi, hedeflenen deprem için hesaplanan "talep spektrumu" ile karşılaştırılarak "performans noktası" belirlenir. Performans noktasındaki şekildeğiştirmeler, hasar düzeylerini belirlemek için kullanılır.

    • TBDY 2018, tek modlu ve çok modlu itme analizlerine izin verir.

  • Doğrusal Olmayan Zaman Tanım Alanında Hesap Yöntemi (Nonlinear Time History Analysis):

    • En gelişmiş ve detaylı analiz yöntemidir.

    • Yapı modeli, TBDY 2018 Bölüm 2.5'e göre seçilen ve ölçeklenen gerçek veya yapay deprem kayıtları (genellikle 3 veya 7 takım) kullanılarak dinamik olarak analiz edilir.

    • Her bir deprem kaydı için elemanların ve sistemin zamanla değişen iç kuvvetleri ve şekildeğiştirmeleri doğrudan hesaplanır.

    • Sonuçlar istatistiksel olarak değerlendirilir (ortalama veya maksimum değerler).

Doğrusal olmayan yöntemler, özellikle düzensiz, süneklik kapasitesi sınırlı veya yüksek performans hedefi olan binalar için daha güvenilir sonuçlar verir. Ancak modelleme ve hesaplama karmaşıklığı daha fazladır.

7. Talep ve Kapasitelerin Değerlendirilmesi

• Talep (Demand): Hesap yöntemleri sonucunda elemanlarda oluşan iç kuvvetler (M, V, N) ve şekildeğiştirmelerdir (birim deformasyonlar, dönmeler, göreli kat ötelemeleri).

• Kapasite (Capacity): Elemanların (kolon, kiriş, perde) TBDY 2018 Bölüm 7 (Betonarme), Bölüm 9 (Çelik), Bölüm 11 (Yığma) ve Bölüm 15'teki esaslara göre hesaplanan taşıma gücü (moment kapasitesi, kesme kapasitesi vb.) veya şekildeğiştirme kapasiteleridir (plastik dönme kapasitesi, birim uzama/kısalma kapasitesi).

  • Betonarme Elemanlar İçin:

    • Süneklik Düzeyi: Elemanların sargı donatısı detaylarına göre "Sünek", "Sınırlı Sünek" veya "Gevrek" olarak sınıflandırılır. Bu sınıflandırma, şekildeğiştirme kapasitelerini ve hasar sınırlarını etkiler.

    • Moment Kapasitesi: Kesitin malzeme ve donatı özelliklerine göre hesaplanır.

    • Kesme Kapasitesi (Vr): TBDY 2018'e göre beton katkısı (Vc) ve kesme donatısı katkısı (Vw) toplanarak bulunur. Kesme kuvveti talebinin kapasiteyi aşmaması (Vd ≤ Vr) esastır, aksi halde gevrek kesme göçmesi riski oluşur.

    • Şekildeğiştirme Kapasiteleri: Elemanların plastik mafsal bölgelerindeki birim beton kısalması (εcu), donatı birim uzaması (εs) ve plastik dönme (θp) kapasiteleri, hedeflenen performans düzeyine göre TBDY 2018 Tablo 15.3 ve Şekil 15.1-15.4'te verilen sınırlarla karşılaştırılır.

8. Performans Değerlendirmesi (TBDY 2018, Bölüm 15.6)

Hesaplanan talepler (iç kuvvetler veya şekildeğiştirmeler), ilgili elemanların kapasiteleri ve TBDY 2018'de tanımlanan performans düzeyi sınırları ile karşılaştırılır.

• Doğrusal Yöntemlerle Değerlendirme:

  • Taşıma Gücü Kontrolü: Elemanlardaki iç kuvvet taleplerinin (Mtalep, Vtalep), mevcut malzeme dayanımları ve bilgi düzeyi katsayıları kullanılarak hesaplanan güvenli taşıma gücü kapasitelerini (Mkapasite, Vkapasite) aşmaması gerekir (Talep/Kapasite ≤ 1.0).

  • Göreli Kat Ötelemesi Kontrolü: Katlar arası göreli ötelemeler, TBDY 2018'de verilen sınırlar içinde kalmalıdır (δi / hi ≤ λ * (δi,max / hi)).

  • Elemanların hasar durumu, bu oranlara göre dolaylı olarak yorumlanır.

• Doğrusal Olmayan Yöntemlerle Değerlendirme:

  • Birim Şekildeğiştirme Kontrolü: Elemanların kritik kesitlerinde (plastik mafsal bölgelerinde) oluşan en büyük beton birim kısalması (εc) ve donatı birim uzaması (εs), hedeflenen performans düzeyi (KK, SH, KH, GÖ) için TBDY 2018 Tablo 15.3'te verilen sınırlar (εcg, εct, εsk, εsg) ile karşılaştırılır.

  • Plastik Dönme Kontrolü: Kiriş, kolon ve perde uçlarındaki plastik dönme talepleri (θp), hedeflenen performans düzeyi için TBDY 2018 Şekil 15.1-15.4'te tanımlanan plastik dönme kapasiteleri (θg, θh, θk) ile karşılaştırılır.

  • Kesme Güvenliği: Tüm elemanlarda kesme kuvveti talebinin, TBDY 2018'e göre hesaplanan kesme kapasitesini aşmaması sağlanmalıdır. Kesme açısından yetersiz elemanlar "Gevrek" olarak kabul edilir ve güçlendirilmesi gerekir.

  • Göreli Kat Ötelemesi Kontrolü: Her bir kat için hesaplanan maksimum göreli kat ötelemelerinin, TBDY 2018 Tablo 15.4’te verilen sınırları aşmaması gerekir.

Değerlendirme sonucunda, binanın bir bütün olarak ve her bir yapısal elemanının hedeflenen deprem yer hareketi altında hangi performans düzeyini sağladığı belirlenir. Eğer bina, hedeflenen performans düzeyini (genellikle Kontrollü Hasar) sağlayamıyorsa, yetersiz elemanlar ve yetersizlik nedenleri tespit edilir.

9. Sonuç ve Raporlama

Yapılan tüm çalışmalar, hesaplar, değerlendirmeler ve sonuçlar detaylı bir Deprem Performans Analizi Raporu'nda sunulur. Bu rapor en az aşağıdaki bilgileri içermelidir:

• Binanın genel bilgileri (adres, pafta, ada, parsel, kullanım amacı, yapım yılı vb.).

• Yapılan incelemeler ve testler (karot sonuçları, donatı tespitleri, zemin etüdü özeti).

• Seçilen bilgi düzeyi ve gerekçesi.

• Yapısal sistemin tanımı ve oluşturulan matematiksel modelin detayları.

• Kullanılan hesap yöntemleri ve kabuller.

• Deprem parametreleri ve spektrum.

• Her bir eleman için talep/kapasite oranları veya şekildeğiştirme değerlendirmeleri.

• Binanın genel performans düzeyinin belirlenmesi.

• Yetersiz elemanların ve yetersizlik nedenlerinin tespiti.

• Eğer bina yetersiz ise, güçlendirme önerileri veya yıkım kararı için bir ön değerlendirme.

• Fotoğraflar, çizimler ve hesap çıktıları.

10. Güçlendirme (Gerekirse)

Eğer performans analizi sonucunda bina, hedeflenen performans düzeyini sağlayamıyorsa, TBDY 2018 Bölüm 15.7'ye göre güçlendirme seçenekleri değerlendirilir. Güçlendirme projesi hazırlanır ve uygulanır. Güçlendirme yöntemleri arasında betonarme mantolama, çelik veya FRP ile sargılama, yeni perde eklenmesi, temel güçlendirmesi gibi çeşitli teknikler bulunur. Güçlendirme sonrası binanın tekrar performans analizi yapılarak hedeflere ulaşıldığı teyit edilir.

11. Riskli Yapı Tespiti ile Farkı

Deprem performans analizi, 6306 sayılı "Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun" kapsamında yapılan Riskli Yapı Tespiti'nden farklıdır.

• Riskli Yapı Tespiti: Daha basit bir değerlendirme yöntemidir. Amacı, bir binanın riskli olup olmadığına (yıkılıp yeniden yapılması gerekip gerekmediğine) hızlıca karar vermektir. Genellikle daha az sayıda numune alınır ve daha basitleştirilmiş hesap yöntemleri kullanılır. Sonucunda bina "Riskli" veya "Risksiz" olarak sınıflandırılır. Detaylı bir hasar analizi veya güçlendirme projesine temel teşkil etmez.

• Deprem Performans Analizi: Çok daha kapsamlı, detaylı ve maliyetli bir çalışmadır. Binanın deprem davranışını tüm yönleriyle inceler, farklı performans düzeylerini değerlendirir ve sonuçları güçlendirme projeleri için doğrudan kullanılabilir.

Dikkat Edilmesi Gereken Diğer Önemli Hususlar:

• Yetkinlik: Deprem performans analizi, bu konuda deneyimli ve yetkin inşaat mühendisleri tarafından, tercihen T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş kuruluşlar aracılığıyla yapılmalıdır.

• Yazılım Kullanımı: Kullanılan yapısal analiz yazılımlarının TBDY 2018 hükümlerini doğru bir şekilde uygulayabildiğinden emin olunmalıdır. Yazılım sadece bir araçtır, mühendislik bilgisi ve yorumu esastır.

• Kalite Kontrol: Analizin her aşamasında (veri toplama, modelleme, hesap, yorumlama) dikkatli bir kalite kontrol süreci işletilmelidir.

• Yerel Koşullar: Binanın bulunduğu bölgenin spesifik zemin ve depremsellik koşulları dikkate alınmalıdır.

• Yapısal Olmayan Elemanlar: Özellikle hastane, okul gibi binalarda yapısal olmayan elemanların (asma tavan, tesisat, cephe vb.) deprem davranışı ve sabitlenmesi de önemlidir ve değerlendirmeye dahil edilmelidir.

Sonuç

Deprem performans analizi, mevcut ve yeni yapıların deprem güvenliğini sağlamada vazgeçilmez bir mühendislik aracıdır. TBDY 2018, bu analizlerin bilimsel ve standart bir temelde yapılması için kapsamlı bir çerçeve sunmaktadır. Analizin her aşamasının titizlikle, doğru verilerle ve yetkin mühendisler tarafından yönetmelik hükümlerine tam uyularak gerçekleştirilmesi, can ve mal güvenliğinin sağlanması açısından kritik öneme sahiptir. Bu detaylı açıklamanın, deprem performans analizinin karmaşıklığını ve önemini anlamanıza yardımcı olduğunu umuyorum.